Փնտրիր ու գտիր նրա հարստությունը՝ կերջանկանաս
կյանքին կխաբես, բայց ճակատագիրը չես խաբի։
Շատ տարիներ ե անցել այն ժամանակից, երբ երկրի վրա նենգ Թագուհու մասին լեգենդներ էին պատմում, ով դարեր ի վեր ապրում էր անդրերկրում, պահպանելով և լրացնելով ընդերքը անհամար հարստությամբ՝ թանկարժեք քարերով։
Այգիները ծաղկում են,
Ժամանակը լցված է սպասումով,
Կյանքը հոսում է մատերի արանքով,
Հավատարմությամբ է սպասումը զարդարված,
Ինչպես թերթիկներով է զարդարված երկիրը։
Ամառ, Աշուն, Ձմեռ, Գարուն... և նորից Ամառ։
Կապույտ, դեղին, սպիտակ, կարմիր ծաղիկները
Ձյուներով, կաթիլներով, լույսով են պատված,
Լցվում են հողին,
Եվ սիրտն իմ սպասում է քեզ։
Ամռանը, Աշնանը, Ձմռանը, Գարնանը...
Եվ կրկին Ամռանը...
Այս լեգենդը եկել է հեռու ժամանակներից։ Շատ վաղուց, աշխարհի երեսին ապրում էր մի աղջիկ, Մանամի անունով։ Սիրում էր նա մեծ զորական Քաթաշիին։ Եվ հավատում էր նա, որ ապագայում նրանց երջանիկ ապագա է սպասում։ Սակայն երկիրը ծածկվեց պատերազմների սև մշուշով։
- Ես պետք է լքեմ քեզ, սիրելիս, - ասաց Քաթաշին։ - Իսկ դու սպասիր ինձ։ Ես կվերադառնամ։
- Ե՞րբ կվերադառնաս։
- Երբ կդադարեն ծաղկել իմ այգու ծառերը։ Ես շատ ծառեր եմ տնկել, նրանք քեզ կհուշեն իմ վերադարձի մասին։
Մեծ զորական Քաթաշին գնաց։
Հենց նա կորավ լացող Մանամիի հայացքից, նրա այգում ծառերը ծաղկեցին։ Եվ գեղեցիկ էին ծառերի ճյուղերը՝ ինչպես արյան կաթիլներ ալ կարմրում էին բացվող ծաղիկները։ Գարուն եկավ։
Շուտով կարմիր ծաղիկները թափվեցին, իսկ ծառերը ծաղկեցին երկնագույն ծաղիկներով՝ ինչպես աստղերը ամառային երկնքում։ Սակայն այս ծաղիկներն էլ թափվեցին իսկ ծաղերը դեղնեցին նրանց ճյուղերի վրա բացված դեղին ծաղիկներից։ Աշուն եկավ։ Վերջապես ծառերը սպիտակեցին՝ ձմեռ եկավ։ Իսկ այգիները շարունակում էին ծաղկել։ ՍՊիտակ ծաղիկները թափվում էին գետնին և կորում խոր ձների մեջ։
Այսպես անցավ տարին՝ տարու հետևից։ Այգիները ծաղկում էին։ Կարմիր, երկնագույն, դեղին, սպիտակ ծաղիկները զարդարում էին բարակ ճյուղերը։ Ամեն օր այգի էր գալիս Մանամին, սպասումով, որ ծառերը վերջապես կդադարեն ծաղկել։ Եվ ահա մեկ անգամ, առավոտյան այգի շտապող Մանամին տեսավ, որ բոլոր կարմիր թերթիկները թափվել են ծառերից, իսկ դրանց փոխարեն սվսվում էին նրանք կանաչ տերևներով։ Երջանիկ, վազեց Մանամին ճանապարհի վրա և տեսավ իր մոտ վերադարձող սիրելի Քաթաշիին։
Եվ առ այսօր մարդիկ հավատում են, որ հենց այգիները ծաղկում են, նշանակում է ինչ-որ մեկը հավատարմություն պահպանելով, սիրելիին է սպասում։
ԱՎԱ ԱՐԴՈ
Ավերակների տակ մի հինավուրձ տաճար կար։ Հարյուրամյակներ առաջ այդ տաճարում աղոթքներ էին հնչում։ Սակայն անցավ ժամանակ, իսկ այն, ինչպես հայտնի է անողոք է ամեն ինչի նկատմամբ, տաճարը փլվեց և նրա տեղում հիմա մահացած քարեր էին հանգչում։
Այդ վայր եկան մի անգամ երկու օտարական և սկսեցին վիճել։ Օտարականներից մեկը ասում էր՝
- Ես միայն քարեր եմ տեսնում և բացի քարերից այլևս ոչինչ։
«Ախ, ինչքան երջանիկ եմ ես», - ինքն իրեն կրկնում էր Ալյոնան, հմայվելով լուսնով, որը դանդաղ լողում էր արծաթյա ամպերի միջով։ Իսկ այլ կերպ Ալյոնան մտածել չէր էլ կարող, քանի որ նա իրականում՝ ամենափջանիկն էր աշխարհում։ Բոլորը նրան սիրում էին, բոլորը ուրախ էին նրան հյուրընկալել, նա իր տունն ուներ, հիմա էլ պատրաստվում էր ամուսնանալ, և նրան ամենագեղեցիկ ու խելացի փեսացուն էր բաժին ընկել։ Ամեն բան նրա մոտ լավ էր – բան չես ասի։
- Լավ է, լավ, երբ ճշմարտությունը չգիտես,
Դա եղել է վաղուց։ Հիմա արդեն ոչ ոք չի հիշի թե որ տարում կամ որ դարում է դա եղել։ Ապրում էր աշխարհի երեսին մի գեղեցիկ աղջիկ՝ Ալյոնան։ Բավականին լավ աղջիկ էր նա։ Լինում էր, արևին էր նայում – արևն ավելի վառ էր լուսավորում։ Աստղերին էր նայում – աստղերն ավելի վառ էին թարթում։ Իսկ երբ ժպտում էր – մռայլ օրը պայծառանում էր։ Աղջիկ չէր, այլ հեքիաթ։
Սակայն այնպես պատահեց, որ նա Օրգու կախարդի աչքին ընկավ։ Շատ պիղծ էր նա, ինչպես արտաքինով, այնպես էլ հոգով։ Եվ շարունակ ուզում էր մարդկանց վատություններ անել։
Մի Մարդ որոշեց իր գլխին մի պարկ հագցնել և այդպես ապրել։ Շրջապատող մարդիկ նրան չէին հասկանում, միայն մատը՝ քունքի մոտ պտտում էին, կարծես ասելով թե խելքը թռցրել է։ Սակայն պարկի շնորհիվ, այդ Մարդը, դա չէր տեսնում։
Նրան հարցնում էին՝ թե ինչու՞ է նա դա արել, ինչու՞մ է դրա իմաստը։ Մարդը պատասխանում էր, որ ի շնորհիվ պարկի, նա դադարել է ուշադրություն դարձնել բոլորի վրա, ով պատահում է նրան իր ճանապարհին։
Մի փոքրիկ գյուղում մի տղա էր ապրում։ Տղան՝ ինչպես տղա լիներ, միայն թե շուրջ բոլորին նա տարօրինակ էր թվում։ Կարծես թե և գործ ուներ, և խելացի էր, և արտաքուստ հաճելի էր։ Բայց այ ինչ-որ բան նրա հետ այնպես չեր։ Նա ինքն էլ էր դա զգում, բայց հասկանալ, թե ինչը այնպես չէ, չէր կարողանում։ Այ այդպես էլ ապրում էր միայնակ, առանց ընկերների, առանց սիրած աղջկա, առանց որևէ մի հույսի։ Երեկոյան, պատահում էր, նա նստում էր իր շքամուտքին և գլուխ էր կոտրում այն բանի վրա, որ հասկանար, թե ինչպիսին էր նա, եթե բոլորի նման չի։ Եվ հավանաբար դեռ երկար գլուխ կկոտրեր, եթե չմտածեր, որ ժամանակն է գնալ տեղի բժշկողի մոտ։
Մի փոքրիկ քաղաքում կար մի բարձր բլուր։ Այդ բլրի վրա աճում է մի անսովոր ծառ՝ նրա բնին փաթաթված է մի երկորդ ծառ՝ սև, մահացած, չոր։ Հնաբնակները, այդ ծառը անվանում են «Փրկող» և այսպիսի առասպել են պատմում։
Շատ վաղուց, աշխարհի երեսին ապրում էր Մարգա կախարդը։ Շատ նողկալի էր նա։ Չէ, ինքը իրականում այնպիսի գեղեցկուհի էր, որ դեռ փնտրել ա պետք՝ սևաչյա, կարմրաթուշ, կարմիր շուրթերով իսկ ծամը՝ գոտկատեղին էր հասնում։ Իսկ այ այդ կախարդի բնավորությունը՝ աստված մի արասցե։
Շատ վաղուց է դա եղել։
Մեծ զորական Իգորը, ձայն տվեց բոլոր քաղաքներին և իշխանություններին, թե հարսնացու է փնտրում։
- Այ կվերադառնամ պատերազմից, - ասում էր նա, - հարսնացու կընտրեմ, կամուսնանամ և կապրենք մենք հաշտ ու համերաշխ։ Բայց միայն այն հարսնացուն ինձ հարազատ կլինի, ով վառ արևը իմ ոտքերի տակ կդնի։
Այս պատմությունը տեղի է ունեցել մի փոքր գյուղակում։ Ապրում էր այդ գյուղում մի զարմանալի ծեր կին՝ ոչ-ոքի վատություն չեր անում ու բոլորին իմաստություն ու խելք էր սովորեցնում, իր կախարդական նվերներն էր նվիրում։ Իսկ արտաքուստ, շատ նման էր կախարդ-վհուկի՝ կորացած, կնճռոտ, երկար քթով և ճանկերի նման կեռ ձեռքերով։
Ամեն տարի, այդ ծեր կինը նստում էր ամենաբարձր կաղնու տակ, որն աճում էր առվակի մոտ, երեք հին եղևնիների ետևում, իր կողքին կախարդական նվերների պարկն էր դնում,
Ես կարթնացնեմ քո սիրտը խոր քնից,
Երբ առավոտյան արևը
կդիպչի քո աստվածային դեմքին,
Երբ իմ նուրբ ծաղիկների առաջին թերթիկները
Շատ վաղուց մի փոքր գյուղում ապրում էր ուսուցիչ Իչիրատուն։ Գյուղում բոլորը հարգում էին իմաստուն ուսուցչին, իսկ աշակերտները նրա մասին առասպելներ էին պատմում։
Այդ առասպելներից մեկում պատմվում է, որ շատ վաղուց, ուսուցիչ Իչիրատուն մի աշակերտ ուներ, Շիտո անունով։ Հենց այդ աշակերտն էլ, միակը ամբողջ պատմության ընթացքում կարողացել է իր իմաստուն ուսուցչի հարգանքին ու ընդունմանը արժանանալ։ Իսկ տեղի է ունեցել դա այսպես։
Խոսում է լուսինն ինձ հետ,
լռության մեջ լսվում է նրա ձայնը։
Լույսն է հորդում,
սպիտակ ճանապարհով վազելով ջրի վրայով։
Գողը՝ գողանում է։
Հիմարը՝ վերցնում է առանց հարցնելու։
Սա մի սովորական պատմություն է։ Այսպիսի պատմություններ շատ շատ կան – բոլորը չես հաշվի։ Ուղղակի ոչ բոլոր այդ պատմություններն են խելք ու իմաստություն սովորեցնում։ Իսկ այ Ստեփանի բախտը, այդ իմաստով բերեց՝
Բարձր լեռներում, այնտեղ, որտեղ մարդու ոտքը հազվադեպ է լինում, շատ վաղուց, իր համեստ խրճիթում ապրում էր մի մեծ զորական, ում անուն էր Սայխի-Օրա։ Նա անպարտելի էր և հզոր լեռան պես։ Հանգիստ էր և սառը ամեն բանի նկատմամբ, իր սիրած թրի պողպատի պես։ Թվում էր թե այդ զորականի զրահների տակ, ոչ թե սիրտ է այլ սառցակալած քար։
Ոչինչ չէր հետաքրքրում Սայխի-Օրային, բացի մի բանից՝ իր չքնաղ թրից։ Այդ թուրը զորականին էր հասել իր մեծ ուսուցչից։
Սպասում եմ Քեզ, իմ սիրտ։
Սպասում եմ Քեզ, իմ վառ լույս։
Սպասում եմ Քեզ, ջերմանամ։
Սպասում եմ Քեզ, հարյուր տարի։
Այդ անտառում շատ հեշտ էր մոլորվել։ Ամենուր այդ ոլոր-մոլոր արահետներն էին։ Սակայն անտառահատը սովոր էր։ Նա բոլոր արահետները՝ իր հինգ մատի պես գիտեր, այդ պատճառով էլ առանց մտահոգությամբ էր քայլում անտառով։ Իսկ այ այսօր, նրա հետ մի տարօրինակ բան կատարվեց՝ արդեն մթնում էր, իսկ նա ոչ մի կերպ չէր կարողանում անտառից դուրս գալ – կամ սովորականից ավելի դանդաղ էր գնում, կամ էլ այսօր սովորականից ավելի վաղ էր մթնում։ Բոլոր հաշվարկներով արդեն հասկանալի էր, որ մինչ վերջնական մթնելը տուն չի հասնի։ Դե ինչ, միայն մեկ բան էր մնացել՝ ուղղվել դեպի այն կորած վայրը, որտեղ կանգնած է «հեքիաթային» տնակը։
